Cờ Tướng là gì? Ý Nghĩa Chữ Tướng Trong Cờ Tướng-CĐMB

18

Trong thế giới của cờ tướng, chữ tướng được xem như một trong những yếu tố quan trọng nhất để chiến thắng. Với khả năng đọc và phân tích chữ tướng, người chơi có thể dự đoán và đánh giá tình hình trận đấu một cách chính xác hơn. Vì vậy, hôm nay CĐMB sẽ giới thiệu cho bạn những kiến thức cơ bản về chữ tướng trong cờ tướng để giúp bạn trở thành một tay cờ tướng giỏi.

Cờ tướng là gì?

Cờ tướng là một trò chơi trí tuệ rất phổ biến ở nhiều nước như Trung Quốc đại lục, Hồng Kông, Ma Cao, Đài Loan, Singapore, Malaysia và Việt Nam. Còn được gọi là Cờ tướng Trung Quốc, trò chơi này có mục tiêu là bắt được Tướng của đối phương và mô phỏng cuộc chiến giữa hai quốc gia. Một số đặc điểm khác biệt của cờ tướng so với các trò chơi cùng thể loại bao gồm đặt các quân ở giao điểm các đường thay vì đặt vào ô, quân Pháo phải nhảy qua 1 quân khi ăn quân, cùng với các khái niệm sông và cung giới hạn các quân Tướng, Sĩ và Tượng. Trò chơi cờ tướng đã có từ thời kỳ Nam Tống và vẫn được yêu thích đến ngày nay.

Giới thiệu

Mục đích của ván cờ

Cờ tướng là một trò chơi truyền thống của người Việt Nam, được chơi giữa hai người với mục đích tìm mọi cách để chiếu bí hoặc bắt Tướng của đối phương. Trên bàn cờ, một người cầm quân Đỏ và một người cầm quân Đen hoặc Xanh lam hoặc Xanh lục. Luật chơi cờ tướng được định sẵn và quy định rõ ràng về cách di chuyển của từng quân cờ. Mỗi người chơi phải tìm cách đi các quân cờ của mình để chiếu bí hoặc bắt Tướng của đối phương. Kỹ năng và nghệ thuật đặt quân, đọc chữ tướng và tính toán là những yếu tố quan trọng để chiến thắng trong trò chơi này.

Bàn cờ và quân cờ

Bàn cờ tướng

Bàn cờ cờ tướng có hình chữ nhật với 9 đường dọc và 10 đường ngang cắt nhau tạo thành 90 điểm hợp thành. Bàn cờ được chia thành hai phần đối xứng bằng nhau bởi một khoảng trống được gọi là sông. Mỗi bên của bàn cờ có một Cửu cung hình vuông do 4 ô hợp thành tại các đường dọc 4, 5, 6 kể từ đường ngang cuối của mỗi bên. Trong 4 ô này, có vẽ hai đường chéo nhằm hạn chế nước đi của các quân Tướng (hay Soái) và Sĩ.

Khi quan sát bàn cờ chính diện, phía dưới là quân Đỏ, phía trên là quân Đen (hoặc Xanh lam hoặc Xanh lục). Các đường dọc bên Đỏ được đánh số từ 1 đến 9 từ phải sang trái, trong khi các đường dọc bên Đen (hoặc Xanh lam hoặc Xanh lục) được đánh số từ 9 đến 1 từ phải sang trái.

Mỗi ván cờ tướng khi bắt đầu phải có 32 quân cờ được chia đều cho mỗi bên, gồm 16 quân Đỏ và 16 quân Đen (hoặc Xanh lam hoặc Xanh lục). Các loại quân cờ của mỗi bên có tên gọi khác nhau (ký hiệu theo chữ Hán), nhưng cách đi và giá trị của chúng giống nhau hoàn toàn. Bảy loại quân cờ bao gồm Tướng (hay Soái), Sĩ, Tượng, Xe, Pháo, Mã và Tốt. Số lượng quân của mỗi loại cờ là: Tướng (hay Soái) 1 quân, Sĩ 2 quân, Tượng 2 quân, Xe 2 quân, Pháo 2 quân, Mã 2 quân và Tốt 5 quân.

Quân	Ký hiệu	Số lượng	Giá trị
Tướng (Soái)		1
Sĩ		2	2
Tượng (Tịnh, Bồ)		2	2.5
Xe		2	10
Pháo		2	5
Mã		2	4.5
Tốt (Chốt, Binh)		5	1 (chưa qua sông), 2 (đã qua sông)

Trong cờ tướng, các quân cờ được chia làm 3 loại để phân loại chức năng của chúng trên bàn cờ. Quân Tướng được coi là quân tối quan trọng nhất vì khi quân Tướng bị đối phương ăn, người chơi đó sẽ thua cuộc. Tuy nhiên, quân Tướng cũng là quân yếu nhất trong cờ tướng do khả năng di chuyển và ăn quân hạn chế.

Các quân cờ phòng thủ bao gồm quân Tượng và quân Sĩ, chúng có nhiệm vụ bảo vệ cho quân Tướng và không thể vượt qua “sông”.

Các quân cờ tấn công là các quân cờ còn lại, chúng có nhiệm vụ tấn công và ăn quân để đạt được mục tiêu cuối cùng là ăn được quân Tướng của đối thủ. Chúng có thể qua “sông” và đi khắp nơi trên bàn cờ.

Vì vậy, việc phân loại các quân cờ trong cờ tướng là rất quan trọng để người chơi có thể phát huy được hiệu quả tối đa của mình trong trận đấu.

Cách di chuyển các quân cờ

Quân Tướng

Trên bàn cờ cờ tướng, quân Tướng được coi là quân tối quan trọng nhất của mỗi bên. Điều này là do mỗi bên đều cố gắng hết sức để giữ con Tướng của mình và tấn công con Tướng của bên đối thủ. Quân Tướng chỉ có thể di chuyển theo chiều ngang, dọc mỗi lần 1 ô, trong một vùng Cửu cung – Thành. Tính khả năng chiến đấu của quân Tướng không cao bằng các quân cờ khác trên bàn cờ. Tuy nhiên, trong nhiều tình huống, đòn “lộ mặt Tướng” lại tỏ ra rất mạnh và quan trọng. Do đó, nếu người chơi biết sử dụng quân Tướng một cách thông minh và tài tình, thì họ có thể dễ dàng giành chiến thắng trong trận đấu.

Quân sĩ

Quân Sĩ là một trong những quân cờ quan trọng trong cờ tướng. Chúng được sử dụng để phòng thủ và bảo vệ quân Tướng. Với vai trò hộ giá ngay cạnh cho quân Tướng, Quân Sĩ được đặt ở vị trí quan trọng trong trận đấu.

Quân Sĩ chỉ có thể di chuyển trong khu vực giới hạn gọi là “Thành”. Chúng có thể di chuyển chéo mỗi lần 1 ô trên bàn cờ, tuy nhiên điều kiện là không bị cản bởi quân cờ khác.

Quân Tượng

Quân Tượng là một trong những quân cờ quan trọng trong cờ tướng và được đặt đứng bên cạnh Quân sĩ trên bàn cờ. Quân này đi theo đường chéo của hình vuông gồm 2 ô cờ và không di chuyển được nếu có 1 quân nằm ở giữa 2 ô cờ đó. Tượng không được phép qua sông sang nửa bàn cờ bên đối phương. Tượng có khả năng di chuyển tới 7 điểm khác nhau trên bàn cờ và được tính là mạnh hơn Sĩ một chút. Tuy nhiên, khả năng phòng thủ của Tượng nhỉnh hơn so với Sĩ, vì vậy nếu Sĩ là 2 thì Tượng được tính là 2,5 điểm.

Quân Xe

Trong cờ tướng, quân Xe được xem là một trong những quân cờ tấn công mạnh nhất vì khả năng tấn công và phòng thủ rất linh hoạt. Quân Xe có thể di chuyển trên bàn cờ dọc hoặc ngang bao nhiêu ô tùy ý, nếu không bị cản bởi các quân cờ khác. Điều này giúp cho quân Xe có thể tấn công một cách dễ dàng và tiện lợi trên bàn cờ.

Giá trị của quân Xe thường được tính bằng 2 quân Pháo hoặc Pháo Mã.

Quân Pháo

Quân Pháo là một trong những quân cờ quan trọng trong cờ tướng. Nó di chuyển giống như quân Xe, theo chiều thẳng đứng hoặc ngang trên bàn cờ. Tuy nhiên, để có thể ăn được quân đối phương, Quân Pháo cần phải có một quân cờ khác nằm ở giữa đóng vai trò như “ngòi”, bao gồm cả quân mình hoặc quân đối phương.

Quân Pháo được xem là một quân cờ tấn công mạnh mẽ, có khả năng “đốt cháy” bất kỳ vị trí nào trên bàn cờ. Nếu Quân Pháo kết hợp với Quân Xe, chúng có thể tạo ra một tác động đáng kể trên bàn cờ và dễ dàng áp đảo đối thủ

Quân Mã

Quân Mã là một trong những quân cờ quan trọng và cũng có cách di chuyển phức tạp nhất. Quân Mã di chuyển theo hình chữ L hay hình vuông 2×1, là đi 2 ô theo chiều ngang hoặc dọc và sau đó đi 1 ô vuông sang trái hoặc sang phải. Tuy nhiên, điều này chỉ đúng khi Quân Mã đứng ở vị trí trung tâm của bàn cờ. Khi Quân Mã đứng ở vị trí rìa của bàn cờ, số lượng nước đi sẽ giảm đi đáng kể.

Một điểm đáng chú ý là nếu có quân cờ nào đứng ở 1 trong 2 góc của ô mà Quân Mã đang đứng, thì Quân Mã sẽ không thể di chuyển lên góc của ô tiếp theo ở phía đó. Điều này có thể khiến cho việc di chuyển của Quân Mã bị hạn chế hơn so với các quân cờ khác, như Xe và Pháo. Vì vậy, dù có khả năng nhảy vượt qua các quân cờ trên bàn cờ, Quân Mã vẫn có khả năng cơ động kém hơn so với Xe và Pháo.

Quân Tốt

Quân Tốt là một quân cờ quan trọng trong cờ tướng. Trước khi qua Sông, quân Tốt chỉ có thể di chuyển thẳng và ăn theo chiều dọc. Tuy nhiên, khi đã qua Sông, quân Tốt có thể di chuyển cả theo chiều ngang và dọc. Tuy nhiên, điều quan trọng cần lưu ý là quân Tốt chỉ được di chuyển mỗi lần 1 ô và chỉ tiến lên, không được lùi lại.

Ý nghĩa từng quân trong cờ tướng

Ý nghĩa quân tướng

Ở Trung Hoa, vua được coi là thiên tử và được tôn kính, sùng bái. Bất cứ hành động nào hớ hênh đối với vua đều bị xem như khi quân và bị xử trảm. Trên bàn cờ cờ tướng, việc sử dụng quân vua là điều bình thường trong Saturanga, nhưng ở Trung Hoa thì không được phép. Các quan lại trong triều đình không muốn thấy dân quê sử dụng quân vua để đánh lên tên vua, vì nó có thể được sử dụng để bày tỏ sự bất phục với vương triều.

Vì vậy, các nhà cải cách đã quyết định thay đổi tên quân vua thành “tướng” hoặc “soái” với giải thích rằng tướng hay soái là chỉ huy cao nhất, quan trọng nhất. Bên nào giết được tướng hay soái thì hiển nhiên thừa thắng trận, đâu cần tới lượt vua. Tuy nhiên, đây chỉ là cách thay đổi bề ngoài của quân cờ và vẫn thực chất là vua. Vì tướng phải xông pha trận mạc, không thể ru rú trong cung, có hai Tượng và Sỹ bảo vệ. Do đó, việc thay đổi tên quân vua chỉ là một mẹo vặt để giữ sỹ diện cho vua mà thôi.

Ý nghĩa quân xe

Trên bàn cờ Tướng, quân Xe được coi là một trong những quân cờ quan trọng nhất, đóng vai trò là một người thần tài trung thành của Tướng. Quân Xe có thể di chuyển và ăn theo đường thẳng đứng hoặc ngang, giống như quân Xe trong cờ vua. Với khả năng di chuyển linh hoạt, quân Xe giúp người chơi dễ dàng đuổi đối thủ và dồn các quân cờ khác vào chân tường. Tuy nhiên, ý nghĩa và đạo lý của quân Xe còn sâu xa hơn thế. Quân Xe tượng trưng cho thống soái, đại diện cho tính chính trực, đường hoàng trong cuộc sống. Quân Xe không bao giờ đánh phía sau kẻ địch, tương tự như thái độ không đánh những người thất thế, yếu đuối trong cuộc sống. Điều này cho thấy tính “anh hùng” của quân Xe và cách mà ý nghĩa của nó áp dụng được trong cuộc sống con người, như chính trực, ngay thẳng và không chơi xấu người khác.

Ý nghĩa quân mã trong cờ tướng

Quân Mã là một trong những quân cờ rất quan trọng trong Cờ Tướng, với sức tấn công mạnh mẽ và những nước đi linh hoạt, đặc biệt là khả năng thay đổi cục diện thế cờ bất ngờ. Tuy nhiên, với sức mạnh đó, việc tiêu diệt các quân trở nên quá nhanh và công mạnh hơn thủ, có thể uy hiếp Tướng nặng nề nếu hai Mã đối phương sang được trận địa bên này. Tuy nhiên, trong Cờ Tướng, quân Mã bị luật cản bởi các quân Tốt, khiến cho việc tung hoành của Mã khó khăn hơn nhiều so với bàn Cờ Vua. Do đó, từ khi có luật cản Mã, bàn cờ trở nên ôn hoà và nghệ thuật dùng quân để cản Mã cũng tinh vi hơn.

Tương tự như các quân cờ khác, sức mạnh của quân Mã còn phụ thuộc vào vị trí của nó trên bàn cờ. Ở vị trí tốt, quân Mã có thể phát huy sức mạnh vượt trội, nhưng khi rơi vào vị trí xấu, sức mạnh của nó sẽ bị hạn chế. Ngoài ra, trong Binh Pháp Trung Hoa, quân Mã được coi là đại diện cho lính kị binh, mô phỏng hình tượng kị binh cầm giáo đâm xiên kẻ thù.

Ý nghĩa quân Pháo

Trước khi quân Pháo xuất hiện trên bàn cờ tướng, cờ tướng cổ đại không có quân này. Những nhà nghiên cứu đồng ý rằng, quân Pháo được bổ sung vào bàn cờ tướng từ thời nhà Đường. Trước đó, pháo được sử dụng trong chiến tranh với chức năng bắn đá. Từ “Pháo” trong chữ Hán được viết với bộ “thạch” có nghĩa là đá. Cho đến đời nhà Tống, khi pháo mới với chất nổ được phát minh, quân Pháo được viết lại với bộ “hỏa”. Khi quân Pháo xuất hiện trên bàn cờ tướng, trò chơi trở nên sôi động hơn với nhiều đòn Pháo hiểm hóc. Cặp Pháo đã nâng tầm cờ tướng lên một tầm cao mới và làm cho cờ tướng trở nên độc đáo hơn. Người châu Âu và châu Mỹ cũng có quân Pháo, tuy nhiên, họ không đưa nó vào bàn cờ tướng mà phải thay đổi cấu trúc của bàn cờ.

Ý nghĩa quân tượng

Quân Tượng trong cờ tướng là một quân cờ quan trọng, còn được gọi là Tịnh hoặc Bồ tại một số địa phương. Quân Tượng đứng cạnh Quân Sỹ và tương đương với Quân Tượng trong cờ vua. Quân Tượng di chuyển theo đường chéo trên bàn cờ, bao gồm 2 ô cờ. Chúng không được phép đi qua sông và thường ở lại bên này sông để bảo vệ vua. Quân Tượng có thể di chuyển tới 7 điểm trên bàn cờ. Trong lịch sử, khi chiến tranh, người ta thường sử dụng voi chiến để chống lại đối thủ, đặc biệt là các bộ lạc phương nam của Trung Quốc.

Quân Tượng có khả năng phòng thủ tốt khi đi cùng nhau. Điều này khiến cho Quân Tượng thường được nhắc đến với thuật ngữ “Tượng giao chân” và được coi là khá mạnh. Chỉ khi đường liên lạc giữa các Quân Tượng bị đứt mới có thể tấn công chúng.

Ý nghĩa quân sĩ

Sĩ trong cờ tướng được xây dựng dựa trên hình tượng của những vị quân sư trung thành, là hai cánh tay trái và phải của tướng, luôn ở bên cạnh hỗ trợ đưa ra quyết sách, chăm sóc và bảo vệ tận tụy cho chủ tướng. Mất đi sĩ trong trận đấu cờ tướng tương đương với mất đi những sách lược quan trọng, mất đi linh hồn của trận chiến và đe dọa an nguy của tướng.

Mặc dù Sĩ cũng là một quân cờ có sức chiến đấu không cao nhưng đóng vai trò vô cùng quan trọng trong trận đấu. Đặc biệt, khi mất đi Sĩ, đối phương còn đủ 2 xe, thì trận đấu sẽ trở nên nguy hiểm hơn nhiều. Điều này được minh chứng qua câu thành ngữ “khuyết sĩ kị xong xe”, cũng như việc nhiều người chơi sẵn sàng dùng pháo để diệt Sĩ.

Ý nghĩa quân tốt

Trong cờ tướng, quân tốt là quân có số lượng đông đảo nhất, với 5 quân trên bàn cờ. Điều này liên quan đến tư tưởng quân sự của người Trung Quốc, khi đơn vị bộ binh nhỏ nhất là đội ngũ gồm 5 người, với ngũ trưởng là người dẫn đầu. Vì lính tráng là người phải ra nơi biên giới trấn giữ biên cương, nên 5 quân tốt được xếp cách đều nhau sát với biên giới trên bàn cờ, tượng trưng cho sự bảo vệ và phòng thủ. Điều này làm tăng tính thực tiễn và chiến lược của trận đấu cờ tướng, vượt trội hơn so với cờ vua, khi các quân cờ trong cờ vua chỉ được sắp xếp ở hai hàng cuối cùng của bàn cờ. Với cách sắp xếp quân cờ đặc trưng này, chơi cờ tướng là một trò chơi vô cùng thú vị và đầy sáng tạo, đòi hỏi người chơi phải có sự khéo léo và sáng tạo trong chiến lược và di chuyển quân cờ.

Nguyên nhân 2 quân cờ tướng khác nhau

Mọi người đã từng tham gia trò chơi cờ tướng trong một khoảng thời gian dài đều đặt ra câu hỏi về sự khác biệt giữa hai quân cờ màu xanh và đỏ, mặc dù chúng đều có cùng tên và giá trị. Việc đánh dấu các quân cờ bằng chữ Hán là không công bằng. Vì vậy, để giải thích điều này, chúng ta cần phải tìm hiểu ý nghĩa thực sự của từng quân cờ bằng cách sử dụng ngôn ngữ tương ứng.

So sánh các quân cờ xanh và đỏ của bàn cờ tướng

Vì sao các quân trong cờ Tướng màu đỏ và màu xanh lại có tên giống nhau nhưng được viết khác nhau?

Theo những thông tin tôi tìm hiểu, tổng kết lại có hai nguyên nhân chính như sau.

Dùng từ đồng nghĩa, đồng âm

Những chiếc cờ có hình dáng khác nhau nhưng mang ý nghĩa tương đương được gọi là hai từ đồng âm hoặc đồng nghĩa.

Trong từ điển, 兵卒 (binh tốt) có nghĩa là binh lính. Vì thế, hai từ này được dùng để chỉ hai quân cờ “lính”.

炮 và 砲 là hai từ đồng nghĩa.

傌 và 馬 có cùng âm đọc nhưng chỉ có 馬 mới mang ý nghĩa là con ngựa.

”仕” và ”仕” là những từ đồng âm, có nghĩa tương đương.

Từ 車 có nghĩa là xe, trong khi đó từ 俥 không được liệt kê trong từ điển. 🙂

Thực tế, từ “tương” với phát âm “xiang” không có nghĩa là voi, mặc dù từ này có thể bị nhầm lẫn với từ “tượng”.

Từ ”將” có nghĩa là ”tưởng”, còn từ ”quân tướng đỏ” không có trong từ điển.

Giải nghĩa chữ Hán của các quân cờ khác nhau trên bàn cờ tướng

”帥” trong tiếng Trung có nghĩa là ”tướng soái” hoặc ”nguyên soái”.

將 là một vị tướng trong đội ngũ tướng quân.

”相” có nghĩa là ”tương”, là một khái niệm trong chức vụ thủ tướng.

”士” có nghĩa là người học trò.

仕 có nghĩa là người đảm nhiệm chức vụ quan trọng.

Để đảm bào dễ phân biệt dù có bay hết màu sơn

Họ đánh dấu hai bên khác nhau (thay cái gì tương đương, bổ sung dấu phân biệt vào bên cạnh cái gì không có chữ tương đương) để tránh tình trạng màu sơn bị phai sau khi sử dụng lâu và khó phân biệt được. Điều này dễ hiểu vì trước đây, hầu hết các cờ được làm bằng gỗ và sơn tự nhiên, dễ bị phai màu sau một thời gian sử dụng. Người Trung Quốc xưa có lẽ đã nhận ra điều này.

Tổng Kết

Chúng tôi hy vọng rằng bài viết về chữ tướng trong cờ tướng trên trang web CĐMB sẽ giúp bạn có thêm kiến thức và hiểu sâu hơn về trò chơi này. Chữ tướng là một yếu tố rất quan trọng trong chiến thắng trận đấu cờ tướng và đòi hỏi người chơi phải có kỹ năng phân tích và đọc chữ tướng chính xác. Hơn nữa, cách sắp xếp quân cờ trong cờ tướng cũng rất đặc trưng và sáng tạo, tạo nên sự hấp dẫn và thú vị trong trò chơi.